Βυζαντινός Αστρολάβος (Brescia)

Ο Βυζαντινός αστρολάβος της Brescia αποτελεί ένα πολύ σπάνιο δείγμα αστρονομικού οργάνου, όχι μόνο για τη βυζαντινή προέλευση και την ακριβή χρονολόγησή του, αλλά και για τις δύο επιγραφές που φέρει. Η μία είναι έμμετρη και αναφέρεται στις γενικές χρήσεις του οργάνου, στο όνομα και την εθνικότητα του κατασκευαστή -Σέργιος Πρωτοσπαθάριος από την Περσία- ενώ στην άλλη αναγράφεται ότι το όργανο κατασκευάστηκε το 1062. Πάνω στην αράχνη είναι χαραγμένα κυκλικά τα ονόματα των δώδεκα αστερισμών. Δεκατέσσερα προκαθορισμένα αστέρια υποδεικνύονται από τους δείκτες της αράχνης, εννιά στο βόρειο και πέντε στο νότιο ημισφαίριο. Όλα είναι τα φωτεινότερα αστέρια των συμπλεγμάτων στα οποία εμπεριέχονται και αναφέρονται, με τα ίδια ονόματα, στον Πτολεμαίο. Η μήτρα είναι χαραγμένη με την στερεογραφική προβολή της ουράνιας σφαίρας για χρήση του οργάνου σε συγκεκριμένους τόπους. Στον κάθε ένα από τους τρεις δίσκους έχουν χαραχτεί ένα τοπωνύμιο (Ρόδος, Βυζάντιο, Ελλήσποντος), το κλίμα, ο αριθμός των ωρών της μεγαλύτερης ημέρας και το γεωγραφικό πλάτος του. Σύμφωνα με τον Ιωάννη Φιλόπονο οι ελληνικοί αστρολάβοι ταξινομούνται ανάλογα με τον αριθμό των παραλλήλων. Έτσι ονομάζονται μονομοιριαίοι, διμοιριαίοι και τριμοιριαίοι, ονόματα που αντιστοιχούν στα Αραβικά Tamm, Nisfi και Thalthi. Ο αστρολάβος της Brescia από την άποψη αυτή παρουσιάζει ιδιομορφία, καθώς ένα από τους δίσκους ταξινομείται σύμφωνα με την ελληνική κατάταξη στην κατηγορία των τριμοιριαίων, ενώ οι άλλοι δύο αντιστοιχούν στην αραβική κατηγορία των Sudsi, δηλαδή έχουν μία γραμμή χαραγμένη για κάθε έξι μοίρες, δείχνοντας έτσι δεκαπέντε παραλλήλους. Η ελληνική γραφή των ονομάτων των πόλεων και των αριθμών και το γεγονός ότι τα ονόματα των πόλεων, τα κλίματα, οι ώρες και τα ύψη είναι τα ίδια με αυτά που αναφέρουν ο Πτολεμαίος και οι διάδοχοί του στα έργα τους, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο αστρολάβος της Brescia είναι έργο βυζαντινό. Επιπλέον στιλιστικά διαφέρει κατά πολύ από τους πολύ επιτηδευμένους, ανατολικής προέλευσης, αστρολάβους, καθώς η αράχνη, το μέρος του αστρολάβου που επιδέχεται σύμφωνα με τα αραβικά και περσικά πρότυπα το μεγαλύτερο μέρος της διακόσμησης, είναι απλό χωρίς διάκοσμο. Η ύπαρξη του βυζαντινού αστρολάβου της Brescia αποδεικνύει ότι οι παραδόσεις της βυζαντινής αστρονομίας δεν εξαφανίστηκαν την εποχή των Μακεδόνων και των Κομνηνών και ότι οι Άραβες δεν είχαν μονοπώλιο την αστρονομική γνώση τα πρώτα χρόνια του Μεσαίωνα. ΑΕΤ 2009: Ο αστρολάβος είναι από τα πιο γνωστά αστρονομικά όργανα των Αράβων και των Λατίνων του Μεσαίωνα. Ο Ίππαρχος, τον 2ο π.Χ. αιώνα, γνώριζε την θεωρία της στερεογραφικής προβολής στην οποία βασίζεται η κατασκευή του αστρολάβου αλλά ίσως όχι το ίδιο το όργανο. Αντίθετα, ο Πτολεμαίος τον 2ο μ.Χ. αιώνα γνώριζε τον αστρολάβο ως όργανο.